LIBERI DOMI

AUDITE, UT LEGIS DICAS IN LINGUAM GALLAICAM:

As mulleres no nacemento ou fundación de Roma

NO DÍA CONTRA A VIOLENCIA DE XÉNERO

Aínda que pareza unha broma, non o é. Este é o título que lle imos dar a este primeiro proxecto en grupo para traballar de xeito ben diferente ao tradicional a Fundación da Roma  Quadrata: teremos moi en conta o punto de vista feminino neste conxunto de relatos que, como en tantas outras ocasións, esquece ás mulleres. Propoñemos que en grupos realicedes un power point para expoñer unha investigación sobre o seguinte tema: AS MULLERES NO NACEMENTO DE ROMA. Como llo contaríamos dun xeito orixinal aos compañeiros e compañeiras de Cultura Clásica? Primeiro temos que investigar para saber, logo estruturar o traballo e procurar unha boa presentación finalmente.

INVESTIGATIO

I- O punto de partida serán as tres mulleres de Eneas e os manexos da deusa Venus: Creúsa, Dido e Lavinia.

II- A nai de Rómulo e Remo, Rea Silvia merece tamén unha interesante e contundente reflexión.

III- Logo virá a cuestión da famosa loba, que hai quen di que era realmente unha muller denominada "lupa", si, unha prostituta. As nais adoptivas de Rómulo e Remo precisan unha pequena investigación: o nome de Lupa, Luperca ou o de Larentia a muller de Faústulo, que poucas veces é citada.

Representación do Río Tiber

IV- Outra reflexión en paralelo que hai que realizar é o nome e a personalidade masculina do río Tiber, (hai quen afirma que o nome orixinario, máis primitivo do río era Álbula, que parece feminino, investiga porque se lle cambiou o nome). Logo o nome polo que coñece todo o mundo a este río, Tiber, puidera ter algo que ver co propio nome da cidade que nace a súa beira, Roma (os nomes de cidades son normalmente femininos), xa que a palabra etrusca "rumón" significa río.

V- O capítulo máis violento despois, iso si, de decidirse quen era o rei (do que están ausentes as mulleres), se Rómulo ou Remo, e despois do ritual da Roma Quadrata do monte Palatino. Trátase do rapto das Sabinas, un dos primeiros actos que Rómulo realiza como rei no que non debemos esquecer a famosa e terrible anécdota de Tarpeia.

VI- Como ben sabemos os mitos son en boa medida ficción, non hai máis que ver o protagonismo marcadamente machista destas lendas da fundación. Pero que hai de real no que nos contan. como foi o nacemento de Roma segundo a historia e a arqueoloxía?

VII- Contan que Roma tivo sete reis e que se funda sobre sete colinas, pero será unha muller a que remate coa monarquía romana!

O traballo terá como finalidade primeira coñecer de xeito crítico os mitos e lendas que rodean a Fundación de Roma, poñendo, claro está,  o acento na visión da muller que traslocen. Deberá ser exposto na aula, tras unha revisión de contidos e posta a punto por parte do profesor. A creatividade, o aporte de ilustracións pertinentes e, sobre todo, a agudeza na investigación e análise dos distintos apartados serán fundamentais para avaliar o mesmo. 

Nota: Non esquecer incluír a bibliografía consultada.

AENEAS

Est prisca fabula de Italia antiqua: Post Troiae ruinam, Aeneas ab oris Troiae navigat. Saturnia autem dea non Troiae incolas amat. Itaque Aeneas diu per undas errabat. Denique Africae appropinquat. Ibi praeclara regina nautarum adversam fortunam dolet, nautam bene amat. Mox tamen troianae carinae undas rursus secant et ad Italiam navigant. Tandem terra bona et pulchra fessis nautis apparet. Post saevas procellas, nautae et feminae novam patriam videbant. Aeneas subito exclamat: Quid exspectamus? Gratias Fortunae secundae agere debemus. Novam terram patriam vocabimus et sanctam habebimus. Italia nostra erit.

VOCABULA:
a,ab: prep. de, desde.
adversus,a um: contraria.
Aeneas,-ae: Eneas.
Africa,ae:
appareo,-es-ere: aparece.
appropinquo,-as-are: achegarse a (dat.)
autem: conx. por outro lado.
bene: adv. ben, moito.
carina,ae: naves
dea,ae: deusa.
denique: adv. finalmente
diu: adv. perante moito tempo.
doleo,-es-ere: compadecerse
erro,-as-are: andar errante.
exclamo, -as-are: exclama.
exspecto-as-are: esperar.
fessus,-a-um: canso.
 "gratias agere": dar grazas.
habeo,-es-ere: ter
ibi: adv. alí.
incola, -ae: habitante
Italia,-ae: Italia
itaque: adv. Así pois
mox: adv. logo
nauta,ae: navegante.
navigo-as-are: navegar.
noster,-tra,-trum: noso.
ora,ae: ribeira.
patria-ae: patria
praeclarus,-a-um: ilustre
priscus,-a-um: primitiva.
procella,ae: temporal
pulcher, chra,-chrum:fermoso
regina,ae: raíña.
rursus: adv. de novo.
saevus-a-um: terrible.
sanctus-a-um: inviolable.
Saturnia: Xuno, filla de Saturno (Cronos)
seco,-as,-are: cortar.
secundus-a-um: favorable.
subito:adv. de súpeto
tandem:adv. finalmente.
Troia,-ae: Troia.
unda,ae: mar
video,-es-ere: ver.
voco,-as-are: chamar.

INVESTIGATIO:
Despois de traducir procura un resumo da Eneida axeitado incluíndo as imaxes que precises (12 ao mínimo) da historia de Eneas coas súas ilustracións. Un resumo digno dun  narrador/ a de mitos, amante da cultura clásica.

FUTURUM

Imos seguir cos verbos o tempo de futuro, pero antes lembremos e memoricemos o verbo irregular: SUM, ES, ESSE, FUI (ser, estar):

Pasemos logo ao futuro dos verbos regulares seguindo as indicacións do seguinte vídeo:

QUAESTIONES:

1- Fagamos un esquema para o futuro semellante aos que xa temos feito co presente e co imperfecto (tamén chamado copretérito) de indicativo:

Columba et formica

Iuxta aquae ripam columba pennas albas levabat et in aqua formicam parvam videbat. Formica multis cum lacrimis columbam orabat.

Columba, mota misericordia, herbas secat et formicae dat. Statim formica enatabat et columbae multas gratias dabat.

Agricola columbam videbat et sine mora sagittas parat, sed formica videt agricolam et mordet. Agricolae sagitta in terram cadebat et columba alba in auras volabat.



 Iuxta: a carón
agricola,-ae: labrego
aqua, -ae: río, auga.
aura,-ae: aire
cado,-is, er: caer.
columba, ae: pomba
do, das, dare: dar
enato-as-are: nadar
formica,-ae: formiga
lacrima-ae. bágoa.
levo,-as-are: elevar
oro,-as-are: pedir, rogar
mordeo,es-ere: morder
mota ( participio do verbo conmover)
ripa,-ae: ribeira
seco,-as-are: cortar
paro,-as-are: preparar
penna,-ae: pluma, ás
misericordia,-ae: compaixón.
mora, ae: demora, retraso
sagitta- ae: frecha
statim: de inmediato
video, es-ere. ver
volo,-as-are: voar.

VERBA

Como xa levamos un tempo considerable traducindo ser entrar en detalle cos verbos, imos coñecer hoxe as 4 conxugacións e os temas ou raíces regulares.

CONIUGATIONES: Imos comezar coas 4 conxugacións do verbos en latín (podemos dicir que existe unha 5 conxugación denominada "mixta"que, como di o seu nome, é mestura da 3 e da 4, pero que estudaremos máis adiante). Comezaremos coa voz Activa e co presente e o imperfecto de indicativo. Fíxate nas raíces como rematan:
1ª  verbos con raíz en -A: AMA-
2ª verbos con raíz en -E: MONE-
3ª verbos con raíz en Consonante: DIC-
4ª verbos con raíz en -I: AUDI-

Existe tamén unha conxugación denominada 3ª mixta ( porque é coma unha mestura entre a 3ª e a 4ª )
CAPIO, -IS,-ERE que presenta na raíz un "i" como na 4ª, pero como é un "i" breve algunha vez se converte en "e" (por exemplo no infinitivo (capere).

COMO IDENTIFICAR AS RAÍCES E AS CONXUGACIÓNS:

THEMAS: Nos dicionarios de latín os verbos enúncianse así:
1ª amo,-as,-are, amavi, amatum, do que deducimos 3 temas ou raíces: ama-, amav-, amat-.
2ª moneo,-es,-ere,monui, monitum, do que deducimos 3 temas: mone-, monu-, monit-.
3ª dico, -is, -ere, dixi,dictum, do que deducimos 3 temas: dic-, dix-, dict-.
4ª audio,-is,-ire, audivi,auditum, do que deducimos 3 temas: audi-, audiv-, audit-.

TERMINATIONES PERSONALES: As desinencias que xa vimos usando para traducir dun xeito inconsciente imos agora a memorizalas:
             SING.         PLURAL
1ª pers.  -o/-m            -mus
2ª  pers.   -s                 -tis
3ª  pers.   -t                  -nt

                                                       PRAESENS INDICATIVUS

                                                                                                                                                       IMPERFECTUS INDICATIVUS

QUAESTIONES:

1-Lembra que ademais de verbos regulares vai a haber irregulares como o verbo 

sum (ser, estar): Como era o presente de indicativo deste verbo? Como será o imperfecto se a primeira persoa é : era-m?

2- Observa o seguinte cadro coa análise morfolóxica dos presentes da terceira e cuarta conxugación. Logo realiza un cadro semellante para os seguintes verbos. Fíxate antes na conxugación á que pertencen:  

Intro,-as, -are.

Habeo,-es, -ere.

Lego,-is, -ere.

Venio,-is, -ire.

3- Conxuga agora os seguintes verbos en Imperfecto de indicativo, fíxate ben nas raíces para podelo facer ben, xa sabes que nalgunhas ocasións hai que utilizar vogais de unión ( neste caso un -e-)

Intro,-as, -are.

Habeo,-es, -ere.

Dico,-is, -ere.

Venio,-is, -ire.

DO LATIN ÁS LINGUAS QUE FALAMOS

O latín chegou un momento, tras da caida do Imperio Romano, que se fragmentou dando lugar ás denominadas linguas romances, románicas ou neolatinas.  A rustica romana lingua que a partir do Concilio de Tours no 813 d. C. vaise abrindo paso pola Europa medieval cuxos habitantes xa non entendían o latín ao falaren diversas linguas, herdadas en gran parte do latín vulgar. Se ben os científicos, na igrexia e na administración seguiron a usar ese latín clásico e culto ata o século XIX. Pero o  certo é que as linguas románicas foron reutilizando gran cantidade de palabras cada vez que precisaban nomear algo novo. Imos reparar no latín que hoxe aínda usamos.

A meirande parte das palabras que usamos ao cabo do día son vellas palabras latinas pero que sufriron en maior ou menor medida certa evolución. Esa transformación converteunas en palabras patrimoniais nas distintas linguas romances. Así do latín PLENUM  procede o noso CHEO, que en castelán foi LLENO. Pasa algo semellante co verbo VIDEO do que procede a nosa palabra VEXO. 

Por outra banda, hai ocasións nas que a lingua precisa, como xa dixemos, expresar novas ideas ou algo novo. Entón recorremos ao latín como lingua nai ou de cultura para poñer en circulación de novo vellas palabras que chamamos cultismos porque non sofren apenas transformacións. De PLENUM sae o noso PLENO (fíxate non se di "cheo municipal" senón que é "pleno municipal"). Outro exemplo de cultismo é o nome do aparello que reproduce imaxes: VIDEO.

Desta maneira atopamos con frecuencia pares léxicos como o que observamos no esquema adxunto. Podes facer probas co castelán neste enlace ou tamén aquí.

Tamén hai casos nos que atopamos tres palabras distintas dunha mesma raíz ou étimo latino que responden a distintos procesos de evolución e de incorporación do léxico ao noso idioma. Son os denominados semicultismos.  Así de PLENA MARE en latín, procede PREAMAR (a medio camiño entre plena e chea). Vexamos outro exemplo: REGULAM dá en galego unha palabra culta: REGULAR (adxectivo/ verbo), un semicultismo REGRA (subs.) e unha palabra patrimonial RELLA (parte do arado).

Finalmente están os latinismos que se incorporan ás linguas romances sen ningún cambio, inalteradas.: album, quorum, maximum, minimum, sendo moi comúns as frases como modus opperandi, stricto sensu...(para ver máis).    

  

LUPA CAPITOLINA

POST LEGERE, INVESTIGA!

1-Relaciona este relato sobre a Lupa Capitolina coa seguinte árbore xenealóxica.
Identifica os distintos personaxes citados na mesma. Quen eran? Que teñen que ver con Roma?

PRÍAMO:
CREUSA
ANQUISES:
ENEAS:
IULO ASCANIO:

PROCAS:
NUMITOR ET AMULIO:
REA SILVIA:
ROMULUS:
REMO:

CAIUS IULIUS CAESAR:

2-Localiza tres ilustracións distintas sobre a LUPA CAPITOLINA.

DECLINATOR

Para traducir temos que coñecer tanto os mecanismos básicos da lingua latina (que co declinator será máis doado de facer) como tamén dominar o léxico preciso, para o que podes botar man, polo de agora, deste dicionario na páxina didacterion.

Comproba estas novas ferramentas traducindo os seguintes textos:

MINERVA ET DIANA
Fabulae carae sunt puellis, nam fabulae puellas delectant. Multae fabulae memorant antiquas deas.

Minerva dea non solum sapientiae magna dea est, sed etiam pugnas amat atque hastam galeamque habet. Minervam, sapientiae deam, amamus. Poetae prudentiam Minervae laudant et statuam aramque Minervae rosis ornant, atque gloriam Minervae saepe laudant.

Diana sagittas portat. Aras Dianae, deae lunae et silvarum, rosis ornamus, nam Diana dea feras sagittis saepe vulnerat et captat aut necat. Cerva Dianae sacra erat. Puellae aras Dianae rosis ornant.


Quae  statua Minervae est?

Quid animal ad Dianam est?

Cur Minerva hastam portat et Diana sagitas?

LUPUS ET AGNUS
Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potabant. Superior stabat lupus longeque inferior agnus. Agnus parvus et innoxius erat, at lupi audacia magna erat. Agni et cervi lupos timent, nam lupi agnos saepe devorant. Agnus lupum videt et fugam temptat, sed lupus videt etiam agnum et causam iniuriae quaerit.
- Tua causa -dicit- aqua turbida est.

At agnus respondet:
- Tu potas superior et aqua decurrit a te.

Tamen lupus iniustus timidum agnum vulnerat et devorat.

Sic viri iniusti fictis causis viros infirmos et innoxios saepe opprimunt.