TERTIA DECLINATIO

Imos presentar hoxe a terceira declinación, que é a máis complexa por ter múltiples nominativos. Por iso realizaremos unha especie de xogo para adiviñar cal é o nominativo dun grupo de palabras que pertencen a esta declinación.


Os temas ou raíces da terceira declinación poden ser masculinos, femininos ou neutros e divídense en dous grandes grupos:

Temas en consonante (imparisílabos)
Temas en i (parisílabos)

Observa que as diferenzas entre o grupo dos temas en consonante e o outro dos temas en -i son ben pequenas. Danse especialmente nos nominativos e vocativos,que presentan múltiples posibilidades, ademais dunha pequena dos xenitivos de plural: -um/ium.

Mais isto que parece tan complexo podemos simplificalo dun xeito moi doado grazas ao dicionario, sempre que teñamos o xenitivo singular dun tema calquera saberemos axiña cal é o seu nominativo aplicando o seguinte criterio:

-Levan desinencia -S no nominativo e vocativo de singular: Os temas en consonante oclusiva  (B,D,G, P,T, C) e en -M.
-Non levan desinencia-S no nominativo e vocativo de singular: Os temas en consonante -L,R,N,S e neutros 
- Os temas en -I fan normalmente o nominativo e xenitivo idénticos, aínda que poden presentar  pequenas variantes tipo: nubes, nubis/ imber, imbris.

En todo caso  tendo un xenitivo de singular sempre poderemos deducir o nominativo e vocativo dun tema da 3ª declinación tendo en conta algunha sinxela norma máis. Imos observar o que ocorre nas seguintes palabras:

TEMAS EN CONSONANTE CON -S                         OUTROS TEMAS EN CONSONANTE 
  xenitivos/  nominativos                                     xenitivos /  nominativos                                          
- pleb-is:      PLEB-S                                         consul-is      CONSUL
- princip-is: PRINCEP-S                                   mulier-is      MULIER
- ped-is:      PE-S                                               honor-is       HONOS
- milit-is:    MILE-S                                          ciner-is         CINIS
- leg-is:       LE-X (GS)                                      tempor-is      TEMPUS (n)
- duc-is:      DU-X (CS)                                      legion-is        LEGIO
- hiem-is:    HIEM-S                                         homin-is       HOMO
                                                                         flumin-is       FLUMEN(n)

OS TEMAS MIXTOS: Hai un pequeno grupo de palabras que eran antigos temas en -i, pero que a perderon polo que aparentan ser imparisílabos aínda que o seu xenitivo plural é -ium, adoitan ter varias consonantes no nominativo tipo arx, arcis/ urbs, urbis/ mons, montis/ pars, partis.