NATUM VIDETE!

Fixádevos na letra deste texto tan coñecido que está en latín:

1- Adeste fideles! é un vello vilancico no que podemos observar como funciona o imperativo en latín. Identificade as formas verbais de imperativo no texto:

Adeste fideles

Adeste fideles laeti triumphantes

Venite, venite in Bethlehem

Natum videte, Regem angelorum

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Cantet nunc io Chorus angelorum,

Cantet nunc aula caelestium

Gloria, gloria in excelsis Deo

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Aeterni Parentis splendorem aeternum,

Velatum sub carne videbimus:

Deum Infantem, pannis involutum

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Ergo qui natus die hodierna

Jesu, tibi sit gloria

Patris aeterni Verbum caro factum

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Deum de Deo, Lumen de Lumine,

Gestant puellae viscera,

Deum verum, Genitum non factum.

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

En grege relicto, humiles ad cunas,

Vocati pastores adproperant:

Et nos ovanti gradu festinemus.

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Stella duce magi, Christum adorantes,

Aurum, tus, et myrrham dant munera.

Iesu infanti Corda praebeamus;

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Pro nobis egenum, et foeno cubantem,

Piis foveamus amplexibus:

Sic nos amantem quis non redamaret?

Venite adoremus, venite adoremus

Venite adoremus Dominum.

Probemos agora nós mesmos a cantalo:

Probemos a traducilo ao galego. 

2- Como celebraban os romanos o Solsticio de inverno? Podes sabelo procurando información sobre as Saturnalia e a celebración do Sol Invictus.

ADIECTIVUS (I)

ADIECTIVUS
 Os adxectivos concordan en xénero e número  cos substantivos que acompañan, igual que en galego ou castelán, pero en latín tamén concordan en caso.

      puer altus,        puella alta,         templum  altum
     Masculino        Feminino                    Neutro
      Singular           Singular                     Singular
     Nominativo      Nominativo               Nominativo.

Observa os seguintes cadros para ver como se declinan estes dous adxectivos que sirven como modelos:
 - BONUS, -A, -UM: bo/a/bon

- PULCHER, -A, -UM: fermoso/a.

QUAESTIONES:

1- Analiza estas palabras e une as que teñan o mesmo caso:
ADXECTIVOS         SUBSTANTIVOS
altam                  amicos  
pulchro               domum (nome feminino en acusativo da 2ª declinación)
magnorum          puellas
bonis                  mater (nome feminino en nominativo da 3ª)
proba                  campo
parvi                   pueri
fessos                 servorum
laetas                  epistulis
doctus                 historiae
antiquae              magister

2- Completa coas desinencias precisas e logo traduce:
- Domina roman_  servam bon__ amabat.
- Rosae alb__ in horto pulchr_   erant.
- Agricola mal__  columbam alb__ vulnerabat.
- Aquila nigr__   agnum alb___ videbat.
- Puellae laet___ chartas long__  poetis magn__ scribunt.
- Magister doct__  discilupos parv__  laudat.
- Magistri bon__   fabulam  magn___  discipulis impigr__ narrabant.
- Nautae roman__  in terram nov___   veniunt.
- Vita domini et dominae laet___ est, sed vita servorum saev__  est.
- Lupi magn__ agnos innoxi__  devorabant.

3- IN LINGUAM LATINAM:
- A  moza é fermosa e as pombas eran negras.
- Os labregos aman a terra e viven unha vida alegre.
- O poeta alababa a vida rústica.
- As mestras boas non alababan á nena preguiceira (piger,gra, grum)
- Os alumnos malos non escribían as grandes fábulas.
- O poeta escribe unha carta longa á filla de Quinto.
- Despois de terribles tormentas os mariñeiros cansos chegaban a unha terra nova.
- A filla pequena e o fillo grande de Paulo dormen.

VOCABULA: 
agnus-i  (m): año
agricola,-ae(m): labrego
albus,-a,-um: branco.
altus,-a,-um: alto.
alumnus,-i (m): alumno.
amicus, -i (m):
amo,-as,-are: amar.
aquila,-ae (f): aguia.
bonus,-a, -um:
campus,-i(m): campo.
charta,-ae (f): carta.
columba, -ae (f): pomba.
devoro,-as,-are: devorar.
discipulus,- i (m): alumno.
doctus,-a,-um: listo
domina,-ae(f): señora
dominus,-i (m): señor
domus,-i (f): casa
dormio,-is,-ire: durmir.
epistola,-ae (f): carta.
fabula,-ae(f): fábula, conto.
fessus,-a,-um: canso.
filia,-ae(f): filla
filius,-ii(m): fillo
historia,-ae(f): historia.
hortus,-i (m):  xardín.
impiger, -gra,-grum: aplicado, activo. dilixente.
innoxius,-a,-um: inofensivo, débil.
laudo,-as,-are: louvar, alabar.
laetus-a-um: alegre,ledo.
longus,-a,-um: longo.
lupus, -i(m): lobo.
magister,-tri (m): mestre.
magistra,-ae (f): mestra.
magnus,-a,-um: grande.
mater, -tris (f): nai.
malus,-a,-um: malo.
narro,-as,-are: narrar.
nauta,-ae(m): mariñeiro.
niger, -gra,-grum: negro.
novus,-a,-um: novo.
parvus,-a,-um; pequeno
Paulus,-i(m): Paulo.
piger, -gra,-grum: preguiceiro.
poeta,-ae(m): poeta
post: adv. despois de
probus,-a,-um: excelente, honrado
procella,-ae(f): tormenta, trebón.
pulcher,-chra,-chrum: fermoso.
puer,-i(m): mozo, neno.
Quintus, -i (m): Quinto.
rosa,-ae (f): rosa.
romanus,-a,-um: romano.
rusticus, -a, -um: rural, rústico.
saevus,-a,-um: cruel, terrible.
serva,-ae (f): escrava.
servus, -i (m): escravo.
scribo, -is,-ere: escribir
terra,-ae(f): terra.
venio,-is-ire: chegar.
video, -es, -ere: ver.
vita,-ae (f): vida.
vulnero, -as,-are: ferir.

LIBERI DOMI

AUDITE, UT LEGIS DICAS IN LINGUAM GALLAICAM:

As mulleres no nacemento ou fundación de Roma

NO DÍA CONTRA A VIOLENCIA DE XÉNERO

Aínda que pareza unha broma, non o é. Este é o título que lle imos dar a este primeiro proxecto en grupo para traballar de xeito ben diferente ao tradicional a Fundación da Roma  Quadrata: teremos moi en conta o punto de vista feminino neste conxunto de relatos que, como en tantas outras ocasións, esquece ás mulleres. Propoñemos que en grupos realicedes un power point para expoñer unha investigación sobre o seguinte tema: AS MULLERES NO NACEMENTO DE ROMA. Como llo contaríamos dun xeito orixinal aos compañeiros e compañeiras de Cultura Clásica? Primeiro temos que investigar para saber, logo estruturar o traballo e procurar unha boa presentación finalmente.

INVESTIGATIO

I- O punto de partida serán as tres mulleres de Eneas e os manexos da deusa Venus: Creúsa, Dido e Lavinia.

II- A nai de Rómulo e Remo, Rea Silvia merece tamén unha interesante e contundente reflexión.

III- Logo virá a cuestión da famosa loba, que hai quen di que era realmente unha muller denominada "lupa", si, unha prostituta. As nais adoptivas de Rómulo e Remo precisan unha pequena investigación: o nome de Lupa, Luperca ou o de Larentia a muller de Faústulo, que poucas veces é citada.

Representación do Río Tiber

IV- Outra reflexión en paralelo que hai que realizar é o nome e a personalidade masculina do río Tiber, (hai quen afirma que o nome orixinario, máis primitivo do río era Álbula, que parece feminino, investiga porque se lle cambiou o nome). Logo o nome polo que coñece todo o mundo a este río, Tiber, puidera ter algo que ver co propio nome da cidade que nace a súa beira, Roma (os nomes de cidades son normalmente femininos), xa que a palabra etrusca "rumón" significa río.

V- O capítulo máis violento despois, iso si, de decidirse quen era o rei (do que están ausentes as mulleres), se Rómulo ou Remo, e despois do ritual da Roma Quadrata do monte Palatino. Trátase do rapto das Sabinas, un dos primeiros actos que Rómulo realiza como rei no que non debemos esquecer a famosa e terrible anécdota de Tarpeia.

VI- Como ben sabemos os mitos son en boa medida ficción, non hai máis que ver o protagonismo marcadamente machista destas lendas da fundación. Pero que hai de real no que nos contan. como foi o nacemento de Roma segundo a historia e a arqueoloxía?

VII- Contan que Roma tivo sete reis e que se funda sobre sete colinas, pero será unha muller a que remate coa monarquía romana!

O traballo terá como finalidade primeira coñecer de xeito crítico os mitos e lendas que rodean a Fundación de Roma, poñendo, claro está,  o acento na visión da muller que traslocen. Deberá ser exposto na aula, tras unha revisión de contidos e posta a punto por parte do profesor. A creatividade, o aporte de ilustracións pertinentes e, sobre todo, a agudeza na investigación e análise dos distintos apartados serán fundamentais para avaliar o mesmo. 

Nota: Non esquecer incluír a bibliografía consultada.

AENEAS

Est prisca fabula de Italia antiqua: Post Troiae ruinam, Aeneas ab oris Troiae navigat. Saturnia autem dea non Troiae incolas amat. Itaque Aeneas diu per undas errabat. Denique Africae appropinquat. Ibi praeclara regina nautarum adversam fortunam dolet, nautam bene amat. Mox tamen troianae carinae undas rursus secant et ad Italiam navigant. Tandem terra bona et pulchra fessis nautis apparet. Post saevas procellas, nautae et feminae novam patriam videbant. Aeneas subito exclamat: Quid exspectamus? Gratias Fortunae secundae agere debemus. Novam terram patriam vocabimus et sanctam habebimus. Italia nostra erit.

VOCABULA:
a,ab: prep. de, desde.
adversus,a um: contraria.
Aeneas,-ae: Eneas.
Africa,ae:
appareo,-es-ere: aparece.
appropinquo,-as-are: achegarse a (dat.)
autem: conx. por outro lado.
bene: adv. ben, moito.
carina,ae: naves
dea,ae: deusa.
denique: adv. finalmente
diu: adv. perante moito tempo.
doleo,-es-ere: compadecerse
erro,-as-are: andar errante.
exclamo, -as-are: exclama.
exspecto-as-are: esperar.
fessus,-a-um: canso.
 "gratias agere": dar grazas.
habeo,-es-ere: ter
ibi: adv. alí.
incola, -ae: habitante
Italia,-ae: Italia
itaque: adv. Así pois
mox: adv. logo
nauta,ae: navegante.
navigo-as-are: navegar.
noster,-tra,-trum: noso.
ora,ae: ribeira.
patria-ae: patria
praeclarus,-a-um: ilustre
priscus,-a-um: primitiva.
procella,ae: temporal
pulcher, chra,-chrum:fermoso
regina,ae: raíña.
rursus: adv. de novo.
saevus-a-um: terrible.
sanctus-a-um: inviolable.
Saturnia: Xuno, filla de Saturno (Cronos)
seco,-as,-are: cortar.
secundus-a-um: favorable.
subito:adv. de súpeto
tandem:adv. finalmente.
Troia,-ae: Troia.
unda,ae: mar
video,-es-ere: ver.
voco,-as-are: chamar.

INVESTIGATIO:
Despois de traducir procura un resumo da Eneida axeitado incluíndo as imaxes que precises (12 ao mínimo) da historia de Eneas coas súas ilustracións. Un resumo digno dun  narrador/ a de mitos, amante da cultura clásica.

FUTURUM

Imos seguir cos verbos o tempo de futuro, pero antes lembremos e memoricemos o verbo irregular: SUM, ES, ESSE, FUI (ser, estar):

Pasemos logo ao futuro dos verbos regulares seguindo as indicacións do seguinte vídeo:

QUAESTIONES:

1- Fagamos un esquema para o futuro semellante aos que xa temos feito co presente e co imperfecto (tamén chamado copretérito) de indicativo:

Columba et formica

Iuxta aquae ripam columba pennas albas levabat et in aqua formicam parvam videbat. Formica multis cum lacrimis columbam orabat.

Columba, mota misericordia, herbas secat et formicae dat. Statim formica enatabat et columbae multas gratias dabat.

Agricola columbam videbat et sine mora sagittas parat, sed formica videt agricolam et mordet. Agricolae sagitta in terram cadebat et columba alba in auras volabat.



 Iuxta: a carón
agricola,-ae: labrego
aqua, -ae: río, auga.
aura,-ae: aire
cado,-is, er: caer.
columba, ae: pomba
do, das, dare: dar
enato-as-are: nadar
formica,-ae: formiga
lacrima-ae. bágoa.
levo,-as-are: elevar
oro,-as-are: pedir, rogar
mordeo,es-ere: morder
mota ( participio do verbo conmover)
ripa,-ae: ribeira
seco,-as-are: cortar
paro,-as-are: preparar
penna,-ae: pluma, ás
misericordia,-ae: compaixón.
mora, ae: demora, retraso
sagitta- ae: frecha
statim: de inmediato
video, es-ere. ver
volo,-as-are: voar.

VERBA

Como xa levamos un tempo considerable traducindo ser entrar en detalle cos verbos, imos coñecer hoxe as 4 conxugacións e os temas ou raíces regulares.

CONIUGATIONES: Imos comezar coas 4 conxugacións do verbos en latín (podemos dicir que existe unha 5 conxugación denominada "mixta"que, como di o seu nome, é mestura da 3 e da 4, pero que estudaremos máis adiante). Comezaremos coa voz Activa e co presente e o imperfecto de indicativo. Fíxate nas raíces como rematan:
1ª  verbos con raíz en -A: AMA-
2ª verbos con raíz en -E: MONE-
3ª verbos con raíz en Consonante: DIC-
4ª verbos con raíz en -I: AUDI-

Existe tamén unha conxugación denominada 3ª mixta ( porque é coma unha mestura entre a 3ª e a 4ª )
CAPIO, -IS,-ERE que presenta na raíz un "i" como na 4ª, pero como é un "i" breve algunha vez se converte en "e" (por exemplo no infinitivo (capere).

COMO IDENTIFICAR AS RAÍCES E AS CONXUGACIÓNS:

THEMAS: Nos dicionarios de latín os verbos enúncianse así:
1ª amo,-as,-are, amavi, amatum, do que deducimos 3 temas ou raíces: ama-, amav-, amat-.
2ª moneo,-es,-ere,monui, monitum, do que deducimos 3 temas: mone-, monu-, monit-.
3ª dico, -is, -ere, dixi,dictum, do que deducimos 3 temas: dic-, dix-, dict-.
4ª audio,-is,-ire, audivi,auditum, do que deducimos 3 temas: audi-, audiv-, audit-.

TERMINATIONES PERSONALES: As desinencias que xa vimos usando para traducir dun xeito inconsciente imos agora a memorizalas:
             SING.         PLURAL
1ª pers.  -o/-m            -mus
2ª  pers.   -s                 -tis
3ª  pers.   -t                  -nt

                                                       PRAESENS INDICATIVUS

                                                                                                                                                       IMPERFECTUS INDICATIVUS

QUAESTIONES:

1-Lembra que ademais de verbos regulares vai a haber irregulares como o verbo 

sum (ser, estar): Como era o presente de indicativo deste verbo? Como será o imperfecto se a primeira persoa é : era-m?

2- Observa o seguinte cadro coa análise morfolóxica dos presentes da terceira e cuarta conxugación. Logo realiza un cadro semellante para os seguintes verbos. Fíxate antes na conxugación á que pertencen:  

Intro,-as, -are.

Habeo,-es, -ere.

Lego,-is, -ere.

Venio,-is, -ire.

3- Conxuga agora os seguintes verbos en Imperfecto de indicativo, fíxate ben nas raíces para podelo facer ben, xa sabes que nalgunhas ocasións hai que utilizar vogais de unión ( neste caso un -e-)

Intro,-as, -are.

Habeo,-es, -ere.

Dico,-is, -ere.

Venio,-is, -ire.

DO LATIN ÁS LINGUAS QUE FALAMOS

O latín chegou un momento, tras da caida do Imperio Romano, que se fragmentou dando lugar ás denominadas linguas romances, románicas ou neolatinas.  A rustica romana lingua que a partir do Concilio de Tours no 813 d. C. vaise abrindo paso pola Europa medieval cuxos habitantes xa non entendían o latín ao falaren diversas linguas, herdadas en gran parte do latín vulgar. Se ben os científicos, na igrexia e na administración seguiron a usar ese latín clásico e culto ata o século XIX. Pero o  certo é que as linguas románicas foron reutilizando gran cantidade de palabras cada vez que precisaban nomear algo novo. Imos reparar no latín que hoxe aínda usamos.

A meirande parte das palabras que usamos ao cabo do día son vellas palabras latinas pero que sufriron en maior ou menor medida certa evolución. Esa transformación converteunas en palabras patrimoniais nas distintas linguas romances. Así do latín PLENUM  procede o noso CHEO, que en castelán foi LLENO. Pasa algo semellante co verbo VIDEO do que procede a nosa palabra VEXO. 

Por outra banda, hai ocasións nas que a lingua precisa, como xa dixemos, expresar novas ideas ou algo novo. Entón recorremos ao latín como lingua nai ou de cultura para poñer en circulación de novo vellas palabras que chamamos cultismos porque non sofren apenas transformacións. De PLENUM sae o noso PLENO (fíxate non se di "cheo municipal" senón que é "pleno municipal"). Outro exemplo de cultismo é o nome do aparello que reproduce imaxes: VIDEO.

Desta maneira atopamos con frecuencia pares léxicos como o que observamos no esquema adxunto. Podes facer probas co castelán neste enlace ou tamén aquí.

Tamén hai casos nos que atopamos tres palabras distintas dunha mesma raíz ou étimo latino que responden a distintos procesos de evolución e de incorporación do léxico ao noso idioma. Son os denominados semicultismos.  Así de PLENA MARE en latín, procede PREAMAR (a medio camiño entre plena e chea). Vexamos outro exemplo: REGULAM dá en galego unha palabra culta: REGULAR (adxectivo/ verbo), un semicultismo REGRA (subs.) e unha palabra patrimonial RELLA (parte do arado).

Finalmente están os latinismos que se incorporan ás linguas romances sen ningún cambio, inalteradas.: album, quorum, maximum, minimum, sendo moi comúns as frases como modus opperandi, stricto sensu...(para ver máis).    

  

LUPA CAPITOLINA

POST LEGERE, INVESTIGA!

1-Relaciona este relato sobre a Lupa Capitolina coa seguinte árbore xenealóxica.
Identifica os distintos personaxes citados na mesma. Quen eran? Que teñen que ver con Roma?

PRÍAMO:
CREUSA
ANQUISES:
ENEAS:
IULO ASCANIO:

PROCAS:
NUMITOR ET AMULIO:
REA SILVIA:
ROMULUS:
REMO:

CAIUS IULIUS CAESAR:

2-Localiza tres ilustracións distintas sobre a LUPA CAPITOLINA.

DECLINATOR

Para traducir temos que coñecer tanto os mecanismos básicos da lingua latina (que co declinator será máis doado de facer) como tamén dominar o léxico preciso, para o que podes botar man, polo de agora, deste dicionario na páxina didacterion.

Comproba estas novas ferramentas traducindo os seguintes textos:

MINERVA ET DIANA
Fabulae carae sunt puellis, nam fabulae puellas delectant. Multae fabulae memorant antiquas deas.

Minerva dea non solum sapientiae magna dea est, sed etiam pugnas amat atque hastam galeamque habet. Minervam, sapientiae deam, amamus. Poetae prudentiam Minervae laudant et statuam aramque Minervae rosis ornant, atque gloriam Minervae saepe laudant.

Diana sagittas portat. Aras Dianae, deae lunae et silvarum, rosis ornamus, nam Diana dea feras sagittis saepe vulnerat et captat aut necat. Cerva Dianae sacra erat. Puellae aras Dianae rosis ornant.


Quae  statua Minervae est?

Quid animal ad Dianam est?

Cur Minerva hastam portat et Diana sagitas?

LUPUS ET AGNUS
Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potabant. Superior stabat lupus longeque inferior agnus. Agnus parvus et innoxius erat, at lupi audacia magna erat. Agni et cervi lupos timent, nam lupi agnos saepe devorant. Agnus lupum videt et fugam temptat, sed lupus videt etiam agnum et causam iniuriae quaerit.
- Tua causa -dicit- aqua turbida est.

At agnus respondet:
- Tu potas superior et aqua decurrit a te.

Tamen lupus iniustus timidum agnum vulnerat et devorat.

Sic viri iniusti fictis causis viros infirmos et innoxios saepe opprimunt.

FACTA ET VITA

FACTA ET VITA  é unha nova sección do blog dedicada tanto á Historia de Roma, esa que se sinala con grandes fitos e con frecuencia vidas de grandes homes e mulleres que se conservan parcial ou integras,  como a intrahistoria ou a vida cotidiana dos romanos e romanas dos que descoñecemos seu nome, eses que tantas veces foron esquecidos e marxinados nos libros de historia. Hoxe imos asistir a un parto como se dun neno ou unha nena que acabase de nacer se tratase.

O NACEMENTO NA ANTIGA ROMA

 En Roma, como tamén na antiga Grecia, o recén nacido debía ser recoñecido polo pai, que lle impoñía o nome. Os nenos ou nenas que non eran recoñecidos (por ser ilexítimos, por exceso de fillos, por falta de recursos para crialos, por enfermidade, por ser nena...) eran abandonados: algúns deles eran recollidos por outras parellas ou simplesmente acollidos como escravos.

Nunha carta enviada a súa esposa dende Exipto  Tiberio,un cidadán romano, padre preocupado polo parto inminente, dáballe as seguintes indicacións:

"Prégoche que coides do neno e se recibo axiña a miña paga, enviareicha de contado. Se tes o neno antes da miña volta e é varón, déixao vivir; se é unha nena, expona" (Papiro de Oxirrinco 744)

 Se o pai non aceptaba ao recén nado e procedía ao abandono do fillo ou filla que se denominaba expositio. Pero cando o pai romano recoñecía ao seu fillo ou filla facíao oficial ao oitavo ou noveno día do nacemento no transcurso dunha cerimonia familiar coñecida como lustratio. Consistía este rito en erguer ao neno do chan, purificalo e colocarlle ao redor do pescozo un amuleto (bulla se era un neno, ou lunula se era unha nena) que o debía protexer dos maleficios durante a infancia. Remataba a cerimonia coa imposición do nome. Como todas as sociedades antigas, a romana era machista e xa dende o berce imos notar claras diferenzas entre homes e mulleres, tamén entre cidadáns e escravos.

OS NOMES DOS NENOS

Aos nenos dábaselles un praenomen, ou nome de pía, pero cando eran adultos usaban o tria nomina. Vexamos un exemplo: Apius Claudius Caecus, Caius Iulius Caesar
praenomen:  Apius, Caius (nomes de pía)
nomen:  Claudius, Iulius (nome da súa linaxe, o que para nós sería o 1º apelido)
cognomen: Caecus (cego), Caesar (elefante) unha especie de alcume.

Ás veces existían un agnomen, nome a maiores do tria nomina como de distinción, por exemplo dunha vitoria. Publius Cornelius Scipio Africanus (por ser un dos xefes militares máis significados  contra os cartaxineses).

O tria nomina só servía para quen era liber (libre) ou ingenuus (fillo de libre); os escravos e libertos e estranxeiros tiñan outros nomes que máis adiante detallaremos, pero podían responder ao lugar de procedencia dos mesmos ou de seren adoptados tomaban os nomes dos adoptantes engadíndolle o sufixo -anus.

Como sucede tamén noutras moitas culturas o nome do pai era herdado polo fillo e existen verdadeiros casos de confusión dos personaxes aos que se refiren os documentos porque a semellanza dos nomes é un problema para identificar á persoa. Por iso é frecuente a creación de sufixos de onde logo naceron os nosos apelidos (Fernández, fillo de Fernando, Robinson, fillo de Robin).

Para saber máis sobre o tria nomina.


OS NOMES DAS NENAS

Ás nenas, pola contra, só se lles poñía o nomen de tal modo que todas as nenas da familia Claudia se chamaban Claudia, pero cando había máis dunha habitualmente engadíaselle un cognomen coa orde do nacemento Claudia Secunda, Annia Tertia, Sulpicia Minor, Servililla... e co tempo estas mulleres son denominadas polo número (Tertia ou Quintia). 

Unha listaxe de nomes latinos

 QUAESTIONES:
1- Por que cres que se lle colocaban amuletos aos áis: puer et puella recén nacidos?
Cres que había unha mortalidade infantil elevada? Traduce a seguinte lápida cristiá antes de responder.

Na lápida aparecen uns pavos que son símbolo da inmortalidade na iconografía cristiá. Ademais tes as letras gregas alfa e omega maiúsculas, a primeira e a última letra do alfabeto grego que nun contexto cristiá significan que Cristo é o principio e a fin de todas as cousas: "Eu son a alfa e a omega, principio e fin de todas as cousas".

 

Abreviaturas:

M= menses; D= Dies

Nomes propios:

Agricius, -i: Agricio

Evonyma, -ae: Evonyma

Syrica, -ae: Syrica (nome que pode denotar a súa orixe siria)

 

Vocabulario:

caritas, caritatis: amor

hic: adverbio, aquí

pax, pacis : paz

pono, -is, -ere, posui, positum: poñer, colocar

pro: prep. de ablativo, por

requiesco, -is, -ere, requievi, requietum: descansar

soror, sororis: irmá

titulus, .-i: inscrición

vivo, -is, -ere, vixi, victum: vivir

 

Cuestións:

 

- Que significan os símbolos que aparecen na lápida?

- Quen é o defunto? Cantos anos tiña?

- Quen son os que dedican a inscrición? Que relación teñen co defunto?

- Que expresións de orixe cristiá aparecen na inscrición

2- Como se chaman os obxectos que aparecen nas fotos adxuntas?

3- Que che parece que as mulleres non tivesen nome propio?

Para saber máis: puer et puella

DOS CASOS ÁS DECLINACIÓNS

OS NOMES DOS CASOS

En latín  de nominamos casos a cada variación que presentan os morfemas flexivos de certas palabras variables, como os substantivos,  dependendo da función que realicen nas oracións.
Caso = Función sintáctica.

Os gramáticos romanos distinguían as seguintes variacións ou funcións (os
nomes dos casos debes aprendelos mellor por esta orde, é moi práctico memorizar tamén as funcións asociadas a cada caso):

Casos                     Funcións
NOMINATIVO :    SUXEITO/ ATRIBUTO
VOCATIVO      :    Chamada (Voc.)
ACUSATIVO    :    OBXECTO DIRECTO
XENITIVO        :   COMPLEMENTO DO NOME
DATIVO            :   OBXECTO INDIRECTO
ABLATIVO       :   COMPL. CIRCUNSTANCIAL

 Ademais dos substantivos poden declinarse os adxectivos e pronomes.

AS DECLINACIÓNS DO LATÍN,  QUE SON?

Declinar unha palabra en latín significa coñecer as distintas terminacións coas que se pode presentar unha mesma palabra segundo os casos ou funcións.

Existen cinco modelos ou cinco declinacións para os substantivos, que son as primeiras palabras que imos declinar. Mais para poder declinar temos que identificar primeiro a cal desas cinco declinacións pertence a palabra.

AS CINCO DECLINACIÓNS
Para averiguar a que declinación pertence cada substantivo debemos fixarnos no seu xenitivo que no seu enunciado nos vocabularios e dicionarios aparece en segundo lugar tras da palabra en nominativo como por exemplo:  rosa, rosae ou dominus, domini (a segunda forma para evitar a repetición do lexema simplemente aparece coa desinencia  (ros)-ae (domin)-i .

1ª decclinación: con xenitivo en -ae ( rosa, -ae )
2ª declinación: con xenitivo en  -i    ( dominus, -i )
3ª declinación: con xenitivo en -is    ( nomen, -is )
4ª declinación xenitivo en -us           ( carrus, -us )
5ª declinación xenitivo en -ei            ( dies, -ei )



A PRIMEIRA DECLINACIÓN
 Pertencen a primeira declinación: Normalmente os substantivos femininos Iulia, Roma, rosa, puella... e un grupo de masculinos reducido: Nomes propios de home como Agripa,Catilina; de oficios tradicionalmente masculinos: agricola, nauta;

casos                       SINGULAR /  PLURAL
NOMINATIVO :        -a                    -ae
VOCATIVO      :        -a                    -ae
ACUSATIVO    :        -am                 -as
XENITIVO        :       -ae                   -arum
DATIVO            :       -ae                   -is
ABLATIVO       :       -a                     -is



 Para traducir do latín ao galego usaremos  preposicións:

CASO     PREPOSICIÓN

acusativo         (a)                                 puell-am    (á moza) 

xenitivo            de                                puell-ae      da moza 
dativo                a/ para                        puell-ae      para a moza

ablativo          con, en , por...                puell-a        coa moza

QUAESTIONES

 I- Localiza na listaxe de palabras  en latín, as palabras da 1ª declinación e declina tres, tentando memorizar as desinencias.

bellum, puellae, populusque, aurum dicit, amicitia, laetitia, pulcher, servus, fugiunt, philosophus, gymnasium, chorum, cena, occidit, quorum, charta,

II- En que caso están e que función sintáctica desempeñan as palabras na seguinte oración:

Puellae aras deae Dianae rosis ornant.

Poeta chartas puellis scribit.

Poeta puellas non semper amat.

 Aemilia domina  multarum servarum est, sed mater quoque suae filiae Claudiae.

FAMILIA ROMANA (lectio secunda)

QUAESTIONES:

Estne  Medus filius Iulii?

Iulius _______ servorum et _____ liberorum est.

Estne Delia filiae Aemiliae?

Cuius ancilla est Syra?

Cuius Medus et Davus servi sunt?

Quot liberi in familia Iulii sunt?

Quot filiae et quot filii?

Quot servi in familia sunt?

In familia Iulii ______ servi, _______ liberi sunt.

Iulius domin-__ mult-_____ serv-_____ est.

Numerus liber-_____ est tres.

In familia Iuli-_ magn-_ numer-_ serv-___ et pauc-_ numer-_ liber-___ est.

In familia Iuli-_ mult-_ serv-_ Graec-_ et mult-__ ancill-__ Graec-__ sunt.

In Graecia et in Italia magn-__ numer-__ oppid-_____ sunt.

Sparta, Delphi Tusculumque tria oppid-__ sunt, duo oppid-_ Graec-_ et unum oppid-__ Roman-_.

Suntne magni fluvii in Africa?

Suntne magnae insulae in Graecia? 

Qui Cornelius et Iulius sunt?

Interrogat Cornelius: Estne Davus servus tuus?

Suntne Delia et Syra ancillae tuae?

Magister interrogat: Titulus libri tui "Lingua Latina " est. 

Qui est titulus capituli primi?

Qui est titulus capituli secundi?

ANALIZA:

In familia mea servi  centum sunt.

Numerus servorum meorum centum est.

Magnus numerus servorum tuorum est!

 Delia et Syra et ceterae multae ancillae meae sunt.

Multae paginae et multa capitula in libro tuo sunt.

In pagina prima capituli secundi multa vocabula  nova sunt.

Numerus vocabulorum latinorum magnus est.

EXERCITIA II

 PARANDUM PROBATIONEM!

CASUS GENITIVUS (I)

ATTENDITE!!:
Casus nominativus (SUX. aut ATRIB.)
      sing.           plur.
F.: femina   /     feminae
M.: servus  /     servi
N.: templum /  templa

Casus genitivus (CN que se traduce sempre coa preposición "de")
       sing.          plur.
F.:  puellae /  puellarum (da moza / das mozas)
M.: servi   /   servorum (do escravo/ dos escravos)
N.; templi /   templorum (do templo / dos templos)

Exempla:
 Dominus multorum servorum              Familia Gallaeciae    
  SUX.                 CN                                SUX.      CN
 Señor  de moitos escravos                     Familia de Galicia

Domus Petri  magna  est.     Quintus Aemiliae et Iulii  filius   est.
SUX     CN    ATRIB Vbo.     SUX               CN          ATRIB Vbo.
A casa de Pedro é grande.     Quinto é fillo de Emilia e de Xulio


CURA PAREM (numerus cum littera)
I- Equus domini.                                         A-  A filla de Emilia.

II- Domus puellarum romanarum.              B- O cabalo do señor.

III- Templa deorum graecorum.                  C- As fillas de Emilia

IV- Filiae Aemiliae.                                     D- A casa das mozas romanas.

V- Filia Aemiliae.                                        E- Os templos dos deuses gregos.


COMPLETE et DEIN TRADUCITE!
 Illa _______filia  erat (Petri,  romanus, puer,)
 Arbores _______ floridae erant. (romanus,vir, horti)
Viri __________ laeti sunt. ( romanae, Romae, templum)
Poeta  filiam _________ amabat.  ( puella, templorum, Claudii)


MUTATE VERBA SINGULARIA PLURALIA
casus nominativus:
F.:  PUELLA __________  DOMINA ___________

M.: FLUVIUS__________ PUER_________ VIR_______  MAGISTER____________

N.: TEMPLUM __________


MUTATE VERBA  PLURALIA SINGULARIA
casus genitivus:
F.: PUELLARUM ____________

M.: PUERORUM _____________ VIRORUM ____________

N.; TEMPLORUM _____________


TRADUCITE:
In horto villae multi pueri et  multae puellae sunt.
  CC         CN                SUX                          Vbo.


In villa Claudii servi et servae cum dominis habitant.
  CC        CN        SUX                CC               Vbo.


Claudia  parva filia Aemiliae est. Claudia cum Lucio in horto ludit.
  SUX     ATRIB       CN       Vbo   SUX      CC            CC       Vbo.


Liberi Aemiliae et Claudii in via cum amicis ludunt.
SUX           CN                    CC        CC          Vbo.

IULIA ROMAE(III)

Servilia, mea avuncula.

IULIA NEPTIS (sobriña) SERVILIAE

Ego neptis Serviliae sum, Servilia mea avuncula est, nam Servilia meae matris soror est. Nomen meae matri quoque Servilia erat  (aut Servililla nam illa minor erat). Servilia patricia romana est.

  Servilia, mea avuncula, domi Decimi Iunii Silani vivit. Servilia uxorem Decimi Iunii Silani est.  Decimus Iunius Silanus secundum maritum Serviliae est. 

Marcus Iunius Brutus filius Serviliae cum suo primo marito est. Decimus pater  Marci non est, sed Decimus et Servilia tres filias habent.  

 Sibi nomina filiae Serviliae Iunia, Iunilla et Iunia Tertia sunt.  Marcus et tres filiae domi cum Decimo et Servilia vivunt.

Ego domi  meae avunculae Serviliae et Decimi Iunii Silani vivere eo. 

QUAESTIONES:
Investiga sobre como os romanos poñían os nomes aos seu sfillas e a súas fillas. Podes consultar hic. 

ITALIA

A ITALIA PENINSULAR
A península itálica ocupa un espazo central do Mediterráneo. A coñecida "bota" italiana ten uns 1000 km. de lonxitude de norte a sur e a súa anchura é de 150 km. aproximadamente. Está percorrida pola cadea montañosa dos Apeninos que se interpón entre ambas costas a do Mar Adriático e a do Mar Tirreno. Ao norte Italia queda pechada por un grande obstáculo montañoso Os Alpes. Este sistema montañoso sería franqueado Hannibal, xefe cartaxinés inimigo de Roma nun momento crucial da historia do Imperio que os romanos ían conformar a partir dese acontecemento.  

As rexións do norte denomínanse da Galia Cisalpina (o prefixo"cis" significa "deste lado, desta parte de acó" facendo referencia  aos Alpes)  por teren, como xa dixemos, poboacións e idiomas célticos. Aos seus pés esta a gran chaira do río Po. 

Na zona central desta península atravesada polos Apeninos de norte a sur, como se fose unha espiña dorsal, atopámonos na parte occidental da cadea montañosa outro río, o Arno que rega a rexión denominada Etruria que desemboca no Mar Tirreno. Na metade da península por esta vertente discorre o río máis famoso de Italia, o río Tiber ( navegable no seu percorrido final) que baña as terras do Lacio onde nacerá Roma.  Seguindo esta costa occidental cara ao Sur está a rexión da Campania rica en cereal, onde se atopa o volcán  Vesubio que provocou a destrucción das cidades de Pompeia e Herculano.  Ata esta rexión chegaron as colonias gregas como constata Neapolis e aínda máis ao sur as rexións de Lucania e Bruccio (a punta do pé da bota),  Do lado oriental, cara ao mar Adriático,  na zona centro, Umbria e Piceno, e xa máis ao sur, Samnio e Apulia.

 As chairas italianas son moi fértiles: olivos, vide, cereais, Bosques da zona norte e central proporciona madeira e unha beleza paisaxística notable. Os romanos grazas ao seu solo fértil e ao clima foi máis sedentarios e campesiños que os gregos que foron ante todo mariñeiros e comerciantes ao ser o mar a súa vía de comunicación principal a causa da orografía montañosa. Pero os italianos a raíz dun enfrontamento con Cartago (situado na costa africana máis próxima á península italiana) comezarían a navegar polo que logo chamarían MARE NOSTRUM.

Roma, a capital actual, foi fundada nun lugar estratéxico do Lacio ao estar situada ao pé dun río, que a abastecía de auga e era navegable ata chegar ao mar. Estaba así protexida dos ataques por mar ao situarse a varios quilómetros da costa, aínda que á vez contou cun porto próximo denominado Ostia na desembocadoura do río Tiber. Un corredor de comunicacións terrestres cara ao sur e o norte aproveitaban o seu paso por esta cidade xa que unha illa de terra no medio do río xusto onde se fundou Roma, permitía vadear o río facilmente.


A ITALIA INSULAR
 Tres son as illas máis grandes que debemos coñecer Córcega, Cerdeña e Sicilia considerada un enorme graneiro, moi rica en trigo na antigüidade, tamén alberga un famoso volcán: o Etna. Das illas de menor dimensión son especialmente coñecidas Elba e Capri. E nas proximidades de Sicilia  son coñecidas pola súa actividade volcánica as illas que albergan os volcáns de Vulcano e Estrómboli.

QUAESTIONES:
1- Que cadea montañosa cres que frearía a expansión de Roma por Italia? Razoa a resposta.
2- Outra cadea de montañas sería posteriormente un obstáculo que permanecería infranqueable polos romanos, cambiando o curso da historia no momento en que as franquearon. A que montañas nos referimos?
3- Sitúa no mapa os distintos volcáns citados no texto.
4- Explica coas túas palabras porque Roma estaba especialmente ben situada.
5- Sabes onde está Cartago, a capital dun dos maiores inimigos de Roma? Que cambio substancial provocaría para os costumes romanos a guerra con Cartago?

IULIA ROMAE (II)

IULIA ROMAM VENIT.

- Sumusne in Via Appia?- dixit Iulia. Quam formosa aedificia sunt! Quam formosa est!

Iulia rustica puella est;  erat, igitur, stupefacta.

 - In Via Appia sumus- dixit Tertia- praesto Romae erimus.

Tertia urbana puella semper fuit. Deinde Iulia et Tertia in foro sunt.
 -  Ecce forum- dixit Tertia-.
 - O, quam magnifica aedificia! Dixit Iulia stupefacta.


Nunc in Via Sacra sumus - dixit  Tertia. Domicilium meum hic est.
- Quam alta ianua est!-dixit Iulia.

Atrium domi Serviliae

Deinde Iulia et Tertia in atrio sunt. Iulia magis stupefacta est, nam multa et pulchra signa in atrio erant.

       - Tota in urbe –dixit Iulia- aedificia atque atria tam pulchra sunt?

      -  Non, Roma quoque atria foeda habet- dixit Tertia-,  Tota Roma  pulchra magnificaque non est!

HABEMUS CASOS!

A sección de INTRA MUROS podería e, se cadra, debería chamarse GRAMMATICI CERTANT porque está pensada para pelexar coa gramática do latín, especialmente coa sintaxe.  Intra muros, de muros adentro será a sección do blog que contribuirá a explicar como funciona internamente o latín, é dicir, entendemos que toda lingua usa/constrúe unhas regras a modo de murallas das que se serve para funcionar e cohesionarse, manter o seu carácter e diferenciarse das outras. Para os que vimos doutra lingua estes muros poden parecer infranqueables, pero se nos colamos dentro, entendemos todo mellor.

O LATÍN LINGUA FLEXIVA. CONCEPTOS DE FLEXIÓN E CASO.

Como puidestes comprobar no vídeo anterior as terminacións dalgunhas palabras varían segundo o xénero, o número e a función que realizan na oración.

O latín, como filla do indoeuropeo, é unha lingua flexiva, usa a flexión, é dicir, os morfemas finais das palabras para indicar a función sintáctica.

Ás diferentes formas que presentan as palabras segundo a súa función chamámoslle casos.

 Iulius vir romanus est. Aemilia mater romana est.  Liberi sunt filii filiaeque.


O CASO NOMINATIVO

Pois ben o latín usa o caso nominativo tanto para expresar a función de suxeito como de atributo.
Como ben sabes, os verbos nas oracións teñen moito que dicir, funcionan como motores das mesmas. Se te fixas nas oracións do vídeo, todas elas están formadas por verbos chamados atributivos ou copulativos como est, sunt (ser, estar, parecer...) que crean predicados nominais porque o seu complemento natural é o atributo.

Marcus puer romanus est.                   Aemilia et Delia et Syria feminae  sunt.
    SUX.      ATRIB.    Vbo.                        SUXEITO                 ATRIB.  Vbo.


O CASO XENITIVO

O latín, ademais do nominativo, ten máis casos para expresar distintas funcións sintácticas. O xenitivo serve para expresar a función de complemento do nome (CN).

Iulius pater Marci est.       Marcus  filius   Aemiliae et Iulii  est.
SUX. ATRIB  CN  Vbo.        SUX.  ATRIB.      CN.               Vbo.


Marcus et Quintus et Iulia  sunt    liberi    Iulii et Aemiliae.
                     SUX.              Vbo.  ATRIB.         CN.


QUAESTIONES: RESPONDE IN LINGUA LATINA
Quis Iulius est?
Quae Aemilia est?
Qui Marcus et Quintus sunt?
Estne puer Iulius?
Suntne viri Marcus et Quintus?
Estne Iulius puer?
Quis pater  Marci est?
Quae mater Marci est?
Quae mater Iuliae est?
Quae filia Iulii et Aemiliae est?
Qui filii Iulii et Aemiliae sunt?
Qui liberi Iulii et Aemiliae sunt?